Δημήτρης Νόλλας, «Ο παλαιός εχθρός», Διηγήματα, Εκδ. «Καστανιώτης», Αθήνα 2004, σελ. 122
Μελετώντας τώρα σε βιβλίο, ως ενιαίο σώμα, τα «Σκόρπια φύλλα» (δηλαδή διηγήματα που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά της Αθήνας και της περιφέρειας τα τελευταία χρόνια) του γνήσιου διηγηματογράφου Δημήτρη Νόλλα, σου δημιουργείται η εξής εντύπωση: πως η παραγγελία της συγγραφής πόρρω απείχε από κείνο που ο Νόλλας είχε στο μυαλό του. Με άλλα λόγια, ο πεζογράφος ετοίμαζε λες αυτό το ευσύνοπτο βιβλίο βήμα-βήμα, ανάσα-ανάσα, λέξη-λέξη, θέμα-θέμα. Και τώρα που η ολοκλήρωση μιας δημιουργικής περιόδου βρήκε, θα έλεγε κανείς, κοινή στέγη, η εντύπωση γίνεται βεβαιότητα: πριν απ’ την υπαρκτή και σημαίνουσα ευαισθησία, πριν απ’ την παρατήρηση που φωλιάζει στο ασπράδι του ματιού, πριν απ’ την επιμονή σε ό,τι χάνεται χάριν μιας αμφιλεγόμενης ανάπτυξης, πριν απ’ την ερωτική συμπεριφορά που αναζητά διέξοδο, ο Νόλλας, για μια ακόμη φορά, κυριολεκτικώς εκπλήσσει· τόσο με τον τόνο της αφήγησης όσο και με τα μέσα που χειρίζεται προκειμένου να την κάνει πιο ελκυστική, ποτέ όμως ψεύτικη.
Ο συγγραφέας Δημήτρης Νόλλας, παρότι δεν είναι του τύπου του, έχει στη διηγηματογραφική του φαρέτρα εκτός από «βέλη» και πολλά άλλα πράγματα για τα οποία μπορεί να «επαίρεται»: συνεχής παρουσία στο χώρο του διηγήματος, της νουβέλας και του μυθιστορήματος από το 1974 μέχρι σήμερα, με αρκετές επιτυχίες, βραβεύσεις, γενικώς αποδοχή του έργου του. Koρυφαίος εκπρόσωπος της μεταπολιτευτικής περιόδου, βίωσε τα παλαιότερα ως καλός συνομιλητής, στη συνέχεια με την παρουσία του στις διαγραφόμενες εξελίξεις και εν κατακλείδι ως ένας από τους σοβαρότερους εκφραστές του λογοτεχνικού γίγνεσθαι των δύο τελευταίων δεκαετιών του περασμένου αιώνα. Συγγραφέας με ελάχιστη έως μηδαμινή απόκλιση από τα προσωπικά standars που έθεσε ξεκινώντας της καριέρα του, σε ιδέες, θέματα, τεχνική γραφής, τρόπους εκφοράς, παρά την πλούσια σε διαβάσματα –ελληνικά και ξένα– αδιάλειπτη ροπή του. Παρών σε κάθε περίσταση που απαιτεί τόσο εγκεφαλική όσο και ψυχική κινητοποίηση: από κοινωνικοπολιτικές συνισταμένες έως τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία τόσο βάναυσα καταπατείται και στο ιστορικό κέντρο της Aθήνας και σε πόλεις όπως η Ελευσίνα, μέρη στα οποία ο Νόλλας είναι μόνιμος και συνεπής επισκέπτης. Tέλος, άνθρωπος και συγγραφέας που τελεί πάντα εν εγρηγόρσει, προκειμένου να συλλάβει νοήματα σε συμπεριφορές και νοοτροπίες, ατομικές και συλλογικές, αδυναμίες και πάθη, δραματικές και ριζοσπαστικές αλλαγές, ώστε να γίνουν υλικό στα βιβλία του, σπανιότερο προσόν των οποίων είναι το ολιγοσέλιδο και το αφαιρετικό. Στη συλλογή διηγημάτων «Ο παλαιός εχθρός», ο Νόλλας μιλάει σχεδόν για όλα: για τους σημαδεμένους από τη φύση και για όσους αναζητούν καινούργια πατρίδα· για τους ανθρώπους του υποκόσμου και τα αυθαίρετα· για την τρίτη ηλικία και τα προβλήματά της· για την ερωτική υποδούλωση και τον άνθρωπο του παρελθόντος· για ένα σπίτι που αντιστέκεται, για μια γυναίκα που ενδίδει· για άλλα ερωτικά αδιέξοδα, πρόσκαιρες εγκαταλείψεις ατελεύτητους χωρισμούς· για τη γνωριμία των δύο φύλλων στα παιδικά παιχνίδια. Με δυο λόγια για ό,τι αφορά τον υποψιασμένο αναγνώστη με την ίσως παλιομοδίτικη και νοσταλγική διάθεση, μέσα στις συνταρακτικές, βίαιες, άγριες και ακραίες συνθήκες που ζει, έστω κι αν δεν τις συνειδητοποιεί μονομιάς και ακαριαία αλλά βαθμηδόν και σταδιακά: Ο Νόλλας, ως σύγχρονος πεζογράφος, διατηρεί στα γραπτά του αναλλοίωτη την ιστορική μνήμη, άρα, και απ’ αυτή τη διάσταση, είναι ένας πολιτικός συγγραφέας. Έχοντας διαβάσει πολλά απ’ τα δημοσιευμένα διηγήματα του Νόλλα στα περιοδικά και τις εφημερίδες, είχα έναν οδηγό προσέγγισης της συνολικής δουλειάς, κατά τη διάρκεια, πλέον, της ανάγνωσης του βιβλίου. Κλείνοντας όμως τον «Παλαιό εχθρό», η εντύπωση που στη συνέχεια έγινε βεβαιότητα μετεξελίχθηκε σε θαυμασμό. Κυρίως για το γεγονός ότι ο κάθε κόσμος των σχεδόν δέκα σελίδων είναι σαφέστατα πιο υπαρκτός απ’ την ολέθρια μεταλλαγή της σκέψης, το τελευταίο τέταρτο του αιώνα που παρήλθε.
*Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.
Xρίστος Παπαγεωργίου* | Highlights