Για να δούμε τώρα και ποια είναι τα καλύτερα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν μέσα στο πρώτο πεντάμηνο του 1988.
Βέβαια την προσωπική μου γνώμη εκφράζω επισημαίνοντας δυο απ’ αυτά, αλλά πιστεύω και όσοι τα έχουν διαβάσει θα συμφωνήσουν ότι δεν έχω πέσει έξω στις εκτιμήσεις μου.
Καλύτερη, λοιπόν, συλλογή διηγημάτων παραγωγής 1988 είναι, κατά τη γνώμη μου, «Η Βέσπα» του Βασίλη Τσιαμπούση, ενώ καλύτερη νουβέλα είναι «Το πέμπτο γένος» του Δημήτρη Νόλλα. Όσο για το ποιο είναι το καλύτερο μυθιστόρημα, δεν νομίζω ότι έχει κυκλοφορήσει ακόμα κάποιο που θα μπορούσε να διεκδικήσει το σχετικό τίτλο. Δηλαδή ποιο τίτλο, που για να πω την μαύρη αλήθεια, εδώ πέρα δεν έχω κανένα υπ’ όψη μου που θα μπορούσα απλά να σας το συστήσω για να το διαβάσετε. Βέβαια ίσως κάποιο να μου διαφεύγει. Ίσως έχετε εσείς κάποιο υπ’ όψη σας. Αν είναι έτσι, εδώ είμαστε. Κάντε μου ένα γραμματάκι και ενημερώστε με σχετικά, για να μοιραστώ μαζί σας τη χαρά που πήρατε διαβάζοντας ένα ελληνικό μυθιστόρημα παραγωγής 1988…
Αλλά να ξαναγυρίσω στα δύο βιβλία που σας έλεγα.
«Το πέμπτο γένος», η νουβέλα του Δημήτρη Νόλλα, είναι ένα βιβλίο μόλις 76 σελίδων (εκδόσεις «Καστανιώτης»). Ήρωάς του ένας συγγραφέας. Μέλος, στη διάρκεια της επταετίας, αντιστασιακής ομάδας που κατεβαίνει από την Γερμανία στην Ελλάδα με στόχο της την ανατίναξη πυλώνα της ΔΕΗ στον Πειραιά. Ο πρωταγωνιστής της νουβέλας, δακτυλογραφεί σε γραφομηχανή τύπου Erika την προκήρυξη που θα στελνόταν στα πρακτορεία Τύπου μετά την διενέργεια του σαμποτάζ. Καρφί στην Ασφάλεια, ναυαγεί η επιχείρηση. Περνάνε τα χρόνια. Πέφτει η χούντα έρχεται η μεταπολίτευση. Πέφτει στη συνέχεια και η «επάρατος δεξιά». Ο λαός στην εξουσία. Ξαναβαφτίζει και τελειοποιεί η Ασφάλεια τους μηχανισμούς της. Εδώ και τώρα οι ασφαλίτικοι μηχανισμοί της δεξιάς βαφτίζονται «Επιτροπές Προστασίας του… Πολίτη». Κάτι ο ΕΛΑ κάτι η 17 Ν με τις προκηρύξεις τους, ξαμολυέται η Ασφάλεια (δηλαδή η Επιτροπή Προστασίας του Πολίτη). Διατάσσει απογραφή… των γραφομηχανών. Τούρχεται του ήρωά μας ειδοποιητήριο από την Επιτροπή, θέλουμε την Erika. Άντε να αποδείξει εδώ και τώρα ότι δεν είναι ελέφαντας. Ότι η μόνη του σχέση μ’ εκείνη τη γραφομηχανή ήταν ότι δακτυλογράφησε σ’ αυτή πριν είκοσι χρόνια μια προκήρυξη εναντίον της χούντας. Άντε να αποδείξει ότι δεν έχει σχέση με τον Κάρλος τον τρομοκράτη. Τρέχει και δεν φτάνει. Ο Γεράσιμος, μέλος της τότε αντιστασιακής ομάδας, πρόεδρος σήμερα κρατικής εταιρείας και επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής Διαμόρφωσης του Περιβάλλοντος. Τον βρίσκει (τον Γεράσιμο) στο γυμναστήριο (σουηδική, σάουνα, κομπρέσες). Αποτέλεσμα μηδέν. Τρέχει στον Χάρη (θεωρητικό της ομάδας). Η ιδεολογία (ο Χάρης) πρεζού και με καταρράκτη στα χέρια του χουλιγκανισμού. Και πάλι τίποτα. Άντε να βρει άκρη…
Αυτός είναι με λίγα λόγια ο θεματικός πυρήνας του βιβλίου, γιατί όσα ξεδιπλώνει μέσα στον αναγνώστη η ανάγνωσή του είναι αδύνατον να περιγραφτούν. Πυκνό στο συμβολισμό του μπορεί να «διαβαστεί» από δεκάδες «γωνίες λήψεως». Παράδειγμα: Το βιβλίο αρχίζει με την κηδεία της μητέρας του ήρωα. Όλοι οι συγγενείς παρόντες. Ακόμα και το ανηψάκι του ήρωα. Ένα πρώιμης κυνικότητας νήπιο. Η συνάθροιση γύρω από το φέρετρο θυμίζει συνάθροιση παραλυτικών στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Το ερώτημα που πλανάται στην ατμόσφαιρα είναι ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ που καταρρέει. Ερμηνεύστε τη σκηνή όπως σας αρέσει. Έχετε περιθώρια…
Αξιολογικά μόνο να πω ότι πιστεύω πως το βιβλίο του Δημήτρη Νόλλα έχει ήδη πλασσαρισθεί ανάμεσα στα καλύτερα βιβλία της δεκαετίας του 80. Οι λόγοι που με κάνουν να εκφράζω αυτή την άποψη είναι δύο.
Ο πρώτος είναι ότι το «Πέμπτο γένος» είναι ένα βιβλίο που παρακολουθεί την εποχή του. Εκφράζει την εποχή του. Δεν κάνει ιστορικό αφήγημα ο Νόλλας. Δεν αντλεί τα θέματά του από την Ιστορία. Από την Φραγκοκρατία ή το Βυζάντιο ή το 21 ή την Κατοχή-Αντίσταση-Εμφύλιο όπως συνηθίζεται τελευταία. Θίγει θέματα σύγχρονα, θέματα που καίνε. Που ενδιαφέρουν όλους μας. Δείχνει ποιος πρέπει να είναι ο προορισμός της Λογοτεχνίας. Ιδιαίτερα σήμερα που δεν έχουμε από πού να κρατηθούμε.
Και είναι μια ευκαιρία να τονίσω ότι εκείνα τα άλλα βιβλία πεζογραφίας, εκείνα που αναπλάθουν λογοτεχνικά μνήμες κατοχής και εμφύλιου, δεν βοηθάνε καθόλου τον σημερινό αναγνώστη. Τον αφήνουν αδιάφορο άλλωστε. Ύστερα είναι θέματα για τα οποία μπορεί να μιλήσει πιο υπεύθυνα η Ιστορία. Δεν είναι δυνατόν να πιστεύει σοβαρά κανένας συγγραφέας ότι ο σημερινός αναγνώστης ενδιαφέρεται να διαβάσει αν πάρθηκε ή δεν πάρθηκε η ηρωίδα με τον αγαπημένο Ελασίτη της, ή αν τον αδίκησε ή δεν τον αδίκησε το κόμμα στον εμφύλιο, και όλα αυτά τέσσερα χρόνια πριν από την ενοποίηση της Ευρωπαϊκής κοινότητας. Να διαβάσουμε την περίοδο ως ιστορία μάλιστα. Και χρήσιμο είναι και διδακτικό. Ως λογοτεχνία όμως είναι δυνατόν; Προς τι αυτός ο ναρκισσισμός;
Να επιστρέψω όμως γιατί μάλλον βγήκα εκτός θέματος.
Ο ένας λόγος, λοιπόν ειναι αυτός. Ότι το βιβλίο του Νόλλα θίγει θέματα σύγχρονα. Θέματα που ενδιαφέρουν όλους μας. Ο μετασχηματισμός της ιδεολογίας σε γραφειοκρατία, η μεταμόρφωση χθεσινών αγωνιστών σε σημερινά κυνικά παχύδερμα της εξουσίας, το χτίσιμο νέων αυταρχικών μηχανισμών παρακολούθησης και καταπίεσης του ανθρώπου στο όνομα δήθεν της προστασίας του κοινωνικού συνόλου, είναι θέματα που θίγονται από το βιβλίο και μπορούν να προβληματίσουν τον κάθε αναγνώστη του.
Ο άλλος λόγος είναι ότι «Το πέμπτο γένος είναι ένα βιβλίο που η υψηλή λογοτεχνική κλάση του, η πλήρης κυριαρχία του συγγραφέα του στα εκφραστικά του μέσα, η αψεγάδιαστη αισθητική του, του προσδίδουν τον χαρακτήρα ενός άρτιου αφηγήματος. Αυτοί άλλωστε είναι και οι λόγοι που με κάνουν να σας το συνιστώ ολόθερμα.